نظريه ويگوتسكي يكي از نظريه هاي رشد است كه در زمينه شناختي مطرح مي‌شود. نظريه هاي اين دانشمند نقش بزرگي در روانشناسي رشد ايفا مي‌كند. در واقع تئوري هاي او مدت هاست كه مورد استفاده قرار مي‌گيرند و حتي در رشته روانشناسي تدريس مي‌شوند. معروف ترين نظريه او فرهنگي- اجتماعي است كه در مورد آن بيشتر توضيح خواهيم داد. وي در طول عمر خود در زمينه هاي مختلفي مثل زبان شناسي، تحليل روانشناسي هنر و افسانه ها، روانشناسي كودك و همچنين كودكان ناشنوا و عقب افتاده كار كرد.

منبع: نظريه ويگوتسكي | خلاصه و كاربرد نظريه ويگوتسكي

نظريه ويگوتسكي

 ويگوتسكي، در شهري واقع در بلاروس متولد شد و تحصيلات آكادميك خود را در روسيه گذراند. شهرت نظريه ويگوتسكي به دليل تمركز او بر روانشناسي رشد است. مطالعات و نظريه ويگوتسكي بسيار تحت تاثير پياژه قرار داشت. آن دو در يك عصر زندگي مي‌كردند اما هرگز يكديگر را نديدند و پياژه بعد از مرگ ويگوتسكي، نظريات او را مطالعه كرد.

لو ويگوتسكي

اين داشنمد از مكتب ماركسيست پيروي مي‌كرد. در واقع براي او بيشتر جنبه توليد و استفاده از انسان ها مورد توجه بود. در واقع معتقد بود انسان ها از طريق اختراع و ابزارهاي مختلف مي‌توانند به طور كامل بر محيط خود مسلط شوند. همانطور كه گفته شد در حوزه هاي زيادي ورود كرد، اما ويگوتسكي در طول زندگي خود سعي بر تبيين نظريه اي روانشناختي درباره آگاهي داشت؛ با مرگ وي اين نظريه تاييد نشده و ناقص باقي ماند.

تفاوت نظريه ويگوتسكي با ژان‌پياژه

پياژه بر جهان شمولي و همه گير بودن رشد شناختي تاكيد مي‌كند؛ اما ويگوتسكي رشد را بسيار تحت تاثير فرهنگ و محيط مي‌داند. حتي ويگوتسكي نظريه اي با همين مضمون نيز به نام فرهنگي- اجتماعي ارائه داده است. او معتقد است فرايند رشد در هر فرهنگي متفاوت است.

📌تاكيد بيشتر بر عوامل اجتماعي

ويگوتسكي معتقد است رشد شناختي كودكان ريشه در تعاملات اجتماعي دارد و از آموزش هايي كه در مناطق مجاور كودك نيز اتفاق مي‌افتد؛ نشات مي‌گيرد. اما پياژه معتقد است كودكان به طور مستقل در محيط كاوش مي‌كنند و دانش را به تنهايي كسب مي‌كنند. درواقع ويگوتسكي بيشتربر محيط تاكيد دارد.

📌نقش زبان در نظريه ويگوتسكي و پياژه

لو ويگوتسكي، برخلاف پياژه زبان را مقدم بر تفكر مي‌داند. او معتقد است زبان و تفكر دو فرايند متفاوت هستند كه به طور جداگانه رشد مي‌كنند. اما در سه سالگي با يكديگر ادغام مي‍شوند و كودك قادر به تفكر دروني خواهد بود. او رشد شناختي را ناشي از دروني شدن زبان مي‌داند.

📌بزرگسالان در نظريه ويگوتسكي

در واقع بزرگسالان نيز بخشي از محيط اطراف كودك هستند و آن‌ها افكار خود را در اختيار كودك قرار مي‌دهند. پياژه بر نقش همسالان تاكيد دارد و آن‌ها را عامل مهمي در كسب ديدگاه اجتماعي  كودك مي‌داند. ويگوتسكي نيز با پيروي از پياژه، نقش مهمي براي بزرگسالان در فرايند رشد، قائل است. او باور دارد كودكان بيشتر از طريق تعامل با والدين يا مربيان خود، اجتماعي مي‌شود.

ابزارهاي سازگاري فكري

ويگوتسكي و پياژه هر دو معتقدند كه كودكان با يك سري توانايي هاي اوليه متولد مي‌شوند. پياژه بر واكنشهاي حركتي و توانايي هاي حسي تاكيد مي‌كند. اما در نظريه ويگوتسكي اين ابزارها را احساس، ادراك و حافظه معرفي كرد. ويگوتسكي آن‌ها را كاركردهاي عالي ذهن مي‌داند كه بسيار تحت تاثير فرهنگ هستند.

نظريه فرهنگي اجتماعي

براي درك بهتر نظريه فرهنگي-اجتماعي ويگوتسكي، بايد دو مفهوم فردآگاه‌تر و منطقه مجاور رشد را بشناسيد. اين نظريه از اصلي ترين نظريه هاي ويگوتسكي است كه در روانشناسي و مراحل رشد كودك تا بزرگسالي نقش مهمي ايفا مي‌كند.

🔶فرد آگاه‌تر ديگر

همانطور كه از اسم آن پيداست به معناي فردي در زندگي كودك است كه داراي مهارت خاص يا دانش و تجربه بيشتري است. فرد آگاه تر ديگر در بيشتر موارد معلم يا والدين هستند؛ اما در ديگر موارد، شايد برخي از دوستان يا افرادي كه كودك به تازگي با آنها آشنا مي‌شود؛ باشد. حتي در مواردي فرد آگاه تر ديگر، يك شخص نيست بلكه مي‌تواند يك سيستم آموزشي باشد. اين مورد لزوم حضور يك فرد كمك كننده براي كودك را نشان مي‌دهد.

🔶منطقه مجاور رشد

منطقه مجاور رشد در نظريه ويگوتسكي، به معناي بيشترين آموزش، راهنمايي و كمك حسي است كه بايد صورت بگيرد تا كودك امكان كسب يك مهارت را پيدا كند. بعد از مدتي، كودك قادر به استفاده از اين توانايي ها به تنهايي است و ديگر نيازي به كمك ديگران ندارد. همزمان با منطقه مجاور رشد، كاركردهاي عالي ذهن نيز رشد مي‌كنند. فرويد در انجام آزمايشي اين مورد را تاييد كرد.

در پژوهش او از دو دسته از كودكان درخواست شد وسايل خانه عروسكي را در جاي مناسب قرار دهند. در اين آزمايش، كودكاني كه از قبل با مادران خود، اين بازي را تمرين كرده بودند؛ نتيجه بهتري كسب كردند تا كودكاني كه هيچ تمريني در اين زمينه نداشتند. تمرين با مادر در اين آزمايش به معناي منطقه مجاور رشد است.

زبان در نظريه ويگوتسكي

در نظريه ويگوتسكي زبان دو نقش بسيار مهم در انتقال اطلاعات از بزرگسالان به كودكان دارد:

🔷زبان ابزار قدرتمندي براي سازگاري ذهن است

🔷زبان ابزار اصلي انتقال اطلاعات براي كودكان محسوب مي‌شود.

همچنين او براي گفتار دروني 3 مرحله قائل است كه شامل موارد زير مي‌شوند.

🔶در ابتدا كودكان فقط به اشياي غايب، اشاره مي‌كنند.

🔶سپس در حدود سه سالگي، به خود فرمان مي‎دهد و درشش سالگي اين فرمان هاي خود جهت دهنده، روز به روز بي صدا تر، مختصر و كمتر قابل فهم مي‌شوند.در واقع فقط خود كودك متوجه آن‌ها مي‌شود.

🔶در آخر در هشت سالگي اين گفتگوها به طور كلي از بين رفته و دروني مي‌شوند.

كاركرد حافظه

او در آزمايشي در سال 1931 بين كودكان و بزرگسالان، قدرت حافظه آنان را مورد سنجش قرار داد. در اين آزمايش او رنگ هاي مختلفي را به گروه هاي مختلف سني نشان مي‌داد و از آن‌ها مي‌خواست در واكنش، عمل ساده را انجام دهند. براي مثال با ديدن رنگ قرمز عدد يك را نشان داده يا با مشاهده سبز دكمه اي را فشار دهند.

در اين آزمايش كودكان بين 4 تا 8 سال معمولا هرچيزي كه را كه به ياد مي‌آورند؛ انجام مي‌دهند. در واقع درك درستي از محرك هاي بيروني ندارند و واكنش درست را انجام نمي‌دهند. اما در مورد كودكان 9 تا12 سال تصاوير براي اين دسته، يادآور واكنش درست بود و آن‌ها به بيشتر رنگها پاسخ درستي دادند.

سخن پاياني

ويگوتسكي، از نظريه هاي ديالكتيك هم بهره مي‍گرفت و در مواردي متهم به يكسونگري و مطلق گرايي است. اما به طور كلي كمك شاياني به علم روانشناسي كرد و نظريه هاي او هنوز هم مورد استفاده قرار مي‌گيرند. حتي مي‌توان گفت كه نظريه گفتار خصوصي او انقلابي در روانشناسي رشد است. اين دانشمند در 1934 در گذشت و از خود آثار مهمي برجاي گذاشت.

براي دريافت مشاوره در زمينه نظريه ويگوتسكي مي‌توانيد در هر ساعت از روز براي مشاوره تلفني از طريق شماره 02191002360 و يا از طريق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترين متخصصان در مركز مشاوره روانشناسي ذهن نو تماس حاصل نماييد.

سوالات متداول